'Schuldig design' gaat over de relatie tussen design, politiek en geweld. Het onderzoekt hoe een regime als nazi-Duitsland zich bepaalde symbolen, stijlen en ontwerpen kon toe-eigenen; en hoe het die in kon zetten om discriminatie, extreem nationalisme en een veroveringsoorlog te promoten.
Van september 2019 tot maart 2020 was in Design Museum Den Bosch de tentoonstelling Design van het Derde Rijk te zien. Deze tentoonstelling toonde verschillende manieren waarop design door het regime in nazi-Duitsland werd ingezet om zijn doelen te bereiken.
De tentoonstelling was het middelpunt van een internationaal publiek debat. In dit debat stonden vragen over de ethiek van het tentoonstellen, de erfenis van de nazistische misdaden, en de precieze rol van design in het ‘Derde Rijk’ centraal. Schuldig design borduurt voort op de inhoud van deze tentoonstelling, en de vragen die deze opriep.
Sinds 2020 hebben de tentoonstellingen van Design Museum Den Bosch een Derde Verdieping; een webpagina waarop verdere informatie over de thema's van de tentoonstelling te vinden is. Schuldig design is de Derde Verdieping van de tentoonstelling Design van het Derde Rijk, en tegelijkertijd een op zichzelf staand educatief project.
Beeld: blik in de tentoonstelling Design van het Derde Rijk in Design Museum Den Bosch, september 2019 – 1 maart 2020.
Rechts het thema ‘zuiverheid’, over de esthetische principes die in nazistische propaganda verkondigd werden. Deze waren nauw verbonden met het racisme van het regime. Zogenaamd minderwaardige ‘rassen’ zouden geen echte cultuur voort kunnen brengen. Links het thema ‘volkscultuur’. Alledaagse productontwerpen werden door het naziregime gepresenteerd als eeuwige uitdrukkingen van de ‘volksaard’.
© Design Museum Den Bosch | Fotografie Ben Nienhuis - BWC Pictures.
Schuldig design onderzoekt de relatie tussen design, politiek en geweld. Door te kijken naar een selectie objecten verkennen we de verhalen die erachter liggen. Het Engelse leenwoord 'design' heeft in onze taal positieve connotaties. Het klinkt hip en vooruitstrevend. Maar design kan ook in dienst van propaganda, militarisme, uitsluiting en vervolging worden ingezet. In nazi-Duitsland is dat precies wat er gebeurde.
De titel kun je daarom ook opvatten als een vraag. Kan design zo besmet raken door de geschiedenis, dat het voor altijd met zijn duistere verleden geassocieerd blijft? Is vormgeving die voor misdadige doeleinden wordt gebruikt, zélf ook schuldig? Wat is dan de verantwoordelijkheid van de ontwerper? Hoever reikt de macht van presentatie en propaganda? Schuldig design biedt historische informatie en context over objecten en ontwerpen gerelateerd aan het 'Derde Rijk' aan. Het verkent de rol van vormgeving in een gewelddadig en misdadig regime.
Ook stelt het project vragen over de betekenis van design uit het 'Derde Rijk' vandaag de dag. De symbolen en ontwerpen van het naziregime staan symbool voor onmetelijk leed, en zijn in veel landen verboden. Hoe kunnen we er vandaag de dag mee omgaan?
Wat zijn de verantwoordelijkheden van een museum dat 'design van het Derde Rijk' toont? Zijn alle objecten uit deze periode te omschrijven als 'schuldig design'? Diverse experts uit Duitsland, Nederland en daarbuiten geven hun kijk op deze vragen in interviews en artikelen op deze website.
Op de website Schuldig design kun je aan de hand van een selectie ontwerpen en objecten de complexe designgeschiedenis van het 'Derde Rijk' verkennen. Je kunt het hele verhaal doorlopen, of met de knop rechts bovenin een specifiek object kiezen waar je meer over zou willen weten. Heb je weinig tijd? Kies dan voor een kortere samenvatting van het verhaal, links bovenin.
Door op het sterretje [✱] links onderaan de teksten of afbeeldingen te klikken, kun je de herkomst van een bepaalde claim of bron bekijken. Zo kun je ook tips en links voor verder onderzoek vinden, mocht je in een bepaald aspect geïnteresseerd zijn. Voor verdere lees- kijk- en luistertips, kun je terecht bij de bronnenlijst.
Schuldig design is onderdeel van een breder educatief programma. Naast de website is er ook een museumles voor scholen ontwikkeld. Aan de hand van objecten uit de nazistische dictatuur verkent een museumdocent met leerlingen de context, vormgeving en impact van deze ontwerpen. Voor meer informatie, zie de museumles voor scholen.